کار در ایران

درباره‌ی حقوق کار و ... این صفحه برای کارگران و زحمتکشان منتشر می‌شود ،در معرفی آن بکوشید .

کار در ایران

درباره‌ی حقوق کار و ... این صفحه برای کارگران و زحمتکشان منتشر می‌شود ،در معرفی آن بکوشید .

درباره حقوق کار فصل دوم

درباره حقوق کار چه می­دانیم  ؟

فصل دوم : ویژگی های حقوق کار :

قبل از هر چیز به­ این پرسش پاسخ دهیم­ که چرا باید ویژگی های این بحث حقوقی را بشناسیم ؟ به زبانِ­ دیگر آیا دانستن ویژگی­ های حقوق­ِ کار دایره اثرگذاری آن را دربرقراری روابطِ کارِ درست وسودمند برای کارگران بازتر می­ کند؟ آگاهی به ویژگی های حقوق­ کار چه امکانات وشرایطی ­را در اختیار کارگران قرار می دهد ؟با ذکر یک نمونه اهمیت این موضوع را یادآور شویم: پس از انقلاب بهمن 1357 و تصویب قانون­ کار ساعت کار به44 ساعت در هفته کاهش یافت وقانونی شد آیا دولت ویا مجلس می تواند ساعت کار را افزایش دهد ؟ تحت هیچ شرایطی این تغییر قانونی به سود افرایش ساعت کار ممکن نیست .زیرا در علم حقوق و به ویژه در حقوق­ کار  امتیاز و حقی به عنوان حق مکتسب (کسب شده) وجود دارد که نه می توان آن را کم کرد و نه از بین برد. این یک ویژگی حقوق کار است که

آگاهی نسبت به­ آن از سوی کارگران باید موردتوجه جدی قرار گیرد .البته کارفرمایان ودولت های سرمایه داری به دلیل شناخت این ویژگی هیچ گاه خطر نمی­ کنند و برای بی اثر کردن قواعد و ضمانت های اجرایی مقررات کار به شیوه ها وترفندهای دیگری دست میزنند تابازخواست نشوند ویا درصورت بازخواست برای این اقدام ضد قانونی خود دلیل قانونی بیاورند .نمونه چنین ترفندی میتوان به ماده 191 قانون کار اشاره کرد که در آن با  توجه به شرایطی می توان بخش قابل توجهی از حقوق کار را نادیده گرفت. چنانچه کارگران سایر ویژگی­ های حقوق­ کار را به­ درستی بشناسند این ترفند ها را هم می توانند بی اثر کنند .در واقع وقتی نسبت به حقوق کار شناخت پیدا می کنیم اجازه نمی دهیم تفسیرهای نادرستی از قوانین ومقررات کارعلیه منافع کارگران صورت گیرد .

قبل ار هرچیز باید یادآوری کرد که به دلیل تحولاتی که در قرن 15 تا20 در جهان به وجود آمد و به دنبال رخدادهای مهمی مانند انقلاب صنعتی وتحولات پس از آن، انقلاباتی به وقع پیوست که منجر به نابودی نظام اجتماعی – اقتصادی فئودالیته (ارباب رعیتی ) وایجاد جوامع سرمایه داری شد وازآن به بعد سرمایه داری برای تثبیت خود و گسترش بهره ­وری و کسب سود هرچه بیشتر در زمان هرچه کوتاه تر از راه­ های گوناگون استثمار کارگران­ را شدت بخشید و کارگران نیزبرای مقابله بااین شدت روزافزون استثمار، راه مبارزات بهبودخواهانه را درپیش گرفتند. در ادامه مبارزاتِ کارگران برای بهبود شرایط زندگی ،در یک جنگ نابرابر بین کارگران وکارفرمایان و دولت های حامی سرمایه دارا ن، امتیازاتی به سود کارگران به رسمیت شناخته شد که مجموعه این امتیازات به پیدایش حقوق کار انجامید و درنهایت حقوق‌کار به‌عنوان رشته‌ای ازحقوق، دارای استقلال شد و در پاره ای از کشورهای دنیا به عنوان یک علم مورد توجه محافل علمی و دانشگاهی قرار گرفته است .به همین اعتبار حقوق کار یک دستاورد بزرگ مبارزه طبقه کارگر در جهان است و بسیاری از نظریه پردازان حقوق بر این باورند که حقوق کار طبقاتی است. 

و اما مهمترین ویژگی های حقوق کار عبارتند از :

ویژگی تابعیت­در کار

ویژگی نظم عمومی

ویژگی وابستگی به اتفاقات

ویژگی گسترش یابندگی

ویژگی چندگونه بودن مقررات

ویژگی یکنواختی حقوق کار

 

1- ویژگی تابعیت در کار :گفتیم که کار تابع آنست که انسان برای دیگری و به سود دیگری آن را انجام میدهد آن­که کار را انجام میدهد (اعم از اینکه کار فکری – یدی وعضلانی باشد) کارگر و آنکه کاربرای او وبه­ سود او انجام می­گیرد کارفرما نامیده میشود.از آنجا که حقوق کار ناظر بر روابط حقوقی کارهای تابع است و انواع کارهای مستقل را شامل نمی شود در نتیجه دو نوع تابعیت به وجود می­آورد. 

الف : تابعیت حقوقی: که معنی آن این است که کارگر تابع دستور کارفرما است  

ب: تابعیت اقتصادی: به‌این  معنی‌ که کارگر به ازای کار، مزد دریافت می کند

2- ویژگی نظم عمومی: حقوق کار در بیشتر موارد مبتنی بر نظم  عمومی  اجتماعی است . قواعد نظم عمومی اجتماعی در تمام رشته های علم حقوق وجود داردیعنی اینکه چون مشکلات کارگران در عین حال که اقتصادی است به­طور حتم و یقین بر زندگی اجتماعی کارگران و سایر افراد اجتماع اثر گذار خواهد بود در نتیجه قواعد نظم عمومی اجتماعی را دربر می­گیرد . نظم عمومی اجتماعی از نظر حقوقی چگونه است؟ نظم عمومی اجتماعی از قواعد خاصی پیروی می­کند طبق این قواعد سه ویژگی در قوانین وجود دارد . به این ترتیب :

1- قانون آمر است یعنی‌اینکه مردم را امر به کاری می کند ( مانند خدمت نظام وظیفه ). 2-  قانون مانع است ومردم را از کاری باز میدارد (مانندممنوعیت قاچاق و احتکار). 3- قانون به مردم را در فعل یا ترک کاری اختیار می دهد( مانندگذشت شاکی از شکایت ویا اختیار در رای دادن و یا رای ندادن در انتخابات).

نظم عمومی درمواردی به هیچ روی شامل توافقات انفرادی و دسته جمعی نمی­شود و هیچ سازمان کارفرمایی وکارگری نمیتوانند برسر تحول یا تغییرآن به توافق برسند نمونه این موارد اینکه درقانون آمده است کارکودک ممنوع است و یا وادار کردن کسی به کار اجباری ممنوع است . نظیر این موارد را نظم عمومی کلاسیک نامیده اند .

در حقوق کار ، نظم عمومی اجتماعی مسیر یک طرفه دارد . یعنی فقط به کارفرما به نحو مطلق تحمیل میشود و عدول از آن در جهت منافع کارفرما و ضرر کارگر، حتی اگر با توافق کارکر هم باشد، امکان پذیر نیست . ولی در مسیر مقابل به نفع کارگر قابل تغییر است .چرا حقوق کار مسیر یک طرفه دارد؟ دلیل این امر در تفاوت جایگاه کارگران و کارفرمایان در عرصه تولید واختلاف فاحش بین سهم هریک از آنان از ارزش اضافی است و به این دلیل که کارگر در روابط کار طرف ضعیف رابطه است و تناسب قوا ی بین طرفین روابط همواره به سود کارفرما است در نتیجه حقوق کار جنبه حمایتی دارد و تحول و تغییر در حقوق کار یک طرفه است.

 با این توضیح که نظم عمومی در حقوقکار شامل حداقل ها و حد اکثر هایی است که در قانون ومقررات دولتی ذکر شده است و کارفرما نمی­تواند حتی با موافقت کارگر از طریق قرارداد های انفرادی یا پیمان های دسته جمعی آن حداقل­ها را کاهش دهد و بر آن حداکثرها بیفزاید ولی همواره مذاکره برای افزایش حداقل­ها و کاستن ار حداکثرها در جهت منافع کارگر مجاز است.  مانند افرایش مرخصی سالانه ار 12روز به 24 روز و یا کاهش ساعت کار از 48 ساعت در هفته به 44ساعت .

پس نتیجه می گیریم که نظم عمومی دو نوع است :

الف :نظم عمومی کلاسیک که عدول از آن حتی با توافق طرفین میسر نیست مانند ممنوعیت کار کودکان .

ب : نظم عمومی اجتماعی که عدول از قواعدآن با توافق طرفین وفقط در جهت منافع کارگر میسر است مانند افرایش دستمزد یا کاهش ساعت کار.

(3. ویژگی وابستگی به اتفاقات : حقوق کار همواره براثر اتفاقات، ممکن است تغییر یابد این اتفاقات می­تواند یک رویداد اجتماعی (مانند انقلاب 22بهمن و پیامد های آن)  یا جنگ و شرایط حاصل از آن و یا تغییراتی که براثر توسعه اقتصادی و بروز امکانات ناشی ار آن( مانند رشد سریع تکنولوژی) باشد که موجب می شود قوانین کار یا پاره ای از موارد آن تغییر یابد . تاثیر متقابل مسایل اجتماعی و سیاسی بر اقتصاد و یا برعکس ، می تواند موجباتِ تغییردر قانون را فراهم آورد. بطور مثال  هرگونه امتیارات اجتماعی و یا سلب آن امتیازات، تاثیراتی را در عملکرد در حوزه اقتصاد به دنبال خواهد داشت ،  بهمین دلیل قانون کار نمی تواند مثل قوانین مدنی دیر پا باشد( درقوانین مدنی مواد قانونی خیلی کم دستخوش تحول و تغییر میشود مانند قوانین درمورد مالکیت و ارث و معاملات) ولی قوانین در حقوق کار ممکن است دستخوش تغییرات شود،  اما باید یادآور شد که این تحولات به هر دلیلی که باشد حقوق مکتسب‏ کارگران را به هیچ وجه نمی تواند ار بین ببرد. اصل احترام به حقوق مکتسب را نمی توان از بین برد و یا کاست، حتی اگر این اصل درقانون کار نیامده باشد چون احتیاجی به ذکر صریح آن در قانون نیست .

(4. گسترش یابندگی : حقوق کار همواره در حال گسترش است. چون کارگران افراد متفاوتی از نظر جنس سن و حرفه ای که انتخاب میکنند و ویژگی هایی که هر حرفه دارد با کارهای دیگر ممکن است به شدت متفاوت باشد در نتیجه حقوق کار برای قانونمند کردن روابط کار کشترش پیدا کرده و میکن ما شاهدیم که شرایط کار برای انسان هایی که دچار محرومیت ها و ناتوانایی های جسمی و حرکتی هستند با انسان های سالم متفاوت است در نتیجه حقوق کار نمیتواندفقط شامل انسانهای سالم باشد و باید عرصه های مورد نیاز گسترش یابد. در حال حاضر دلایل گستردکی  حقوق کار  عمدتاٌ سه دسته اند :

1-    از بابت افراد متفاوت : سن و جنسیت در تغییر مقررات کار دخالت داشته و دارد مثلا ابتدا حقوق کار در باره کودکان شناخته شد سپس در باره زنان و پس از آن میان سالان، مردان ونوجوانان وکلیه گروه هایی که به شکلی قرارداد کار شامل آن ها خواهد شد .

2-    از بابت حرفه ها : حقوق کاز ابتدا شامل صنایع بود و در حال حاضر بخش های دیگرتولید و خدمات اجتماعی را شامل می شود(مانند کارکشاورزی، دریانوردی .  تجاری)

3-    ازبابت مقررات : ابتدا شامل مقرراتی چون سن کار، بهداشت و حفاظت محیط کار بودسپس شامل مواردی چون مزد ، ساعت کار ،تعطیلات و .گردید.

(5.  چندگونه بودن مقررات : بشر همواره در راه یافتن شرایط تازه ای برای تولید و خلق نعمات مادی به عرصه های مختلف  دست پیدا کرده است و گسترش روز افزون این عرصه ها نیز متفاوت  وگوناگون بوده است بهمین دلیل حقوق و ار جمله حقوق کار نیز خصلت چند گونه ای به دست آورده است کار در دریا و کشتیرانی و دریا نوردی،کار در معادن سطحی،کار درمعادن زیر زمینی، کار در جنگل ها و مناطق خاص جغرافیایی، کار درمحیط های ویژه مثل بیمارستان ها، هرکدام  ویژگی خاص خود را دارد و مقررات خاص خود را می طلبد امروزه در باره هریک از این عرصه ها، مقاوله­ نامه هایی ازسوی سازمان بین المللی کار به تصویب رسیده است که نشان دهنده تفاوت های هریک از این عرصه ها با سایرین است و به دلیل همین تفاوت ها در برخی کشور ها  چند قانون کار وجود دارد . در ایران قانون کاردر  بخش های تولیدی، صنعتی ،خدماتی وکشاورزی از یک قانون تبعیت می کنند.

(6. ویژگی یکنواختی حقوق کار :  اولین قانون کار در سال 1802 در باره محدود کردن ساعت کار کودکان در پارلمان انگستان وضع شد . درآلمان در سال 1839 اولین قانون کار در ایالت پروس وضع شد و در سال 1841 درفرانسه قانون کار به تصویب رسید . درساال 1906 اولین قانون کار بزرگسالان درانگلیس وضع گردید در ایران اولین قانون کار به معنای مصوبه مجلس ، در سال 1328 شمسی به تصویب رسید . پس از تشکیل سازمان جهانی کار و تحت تاثیر مبارزات کارگران در سازمان های کارگری جهانی ، پاره ای از موازین و مقررات حقوق کار، خصلت بین المللی یافت ،و حقوق کار بین الملل به وجود آمد ار آن پس موارین و قوانینی در جهان استاندارد شد این قوانین و مقررات در قالب کنوانسیون ها (اعم ار مقاوله نامه ها و توصیه نامه ها ) به حقوق کار در جهان خصلت یکنواخت داده اند و برخی از آن ها در قالب مقاوله نامه های 8گانه  برای دولت های عضو و غیر عضو لازم الاجرا است . در حال حاضر صدها مقاوله نامه بین المللی کاراز سال 1919 میلادی تا کنون درسازمان جهانی کار به تصویب رسیده است که خصلت یکنواختی به حقوق کار داده است .

برای درک بهتر وبیشتر مطالب این فصا توصیه می شود که منابع بیشتری در این باره مطالعه شود  از منابعی که می توان از آنها برای این منظورکمک گرفت کتاب «حقوق کار» نوشته دکتر عزت الله عراقی و «حقوق کار در ایران »نوشته دکتر جعفر نیاکی و مقاوله نامه های بین المللی کار از انتشارات موسسه کار وتامین اجتماعی .  

در فصل بعد به انواع حقوق کار شناخته شده در جهان خواهیم پرداخت که طی آن در می یابیم  ویژگی هایی را که دربالا به آن پرداختیم چگونه پیدا شدند و تا چه حد مبازرات کارگران در پیدایی آن ها نقش داشته است ؟ امروزه با توجه به کمرنگ شدن مبارزات کارگران درسطح جهان  و پیشروی اقتصاد نولیبرالی که پیامد آن بدترین اشکال استثمار کارگران را به دنبال خواهد داشت ، تلاش می­شود تاضمانت های اجرایی ضرور ناشی از  حقوق کار را در روابط کار بی اثر گردد . به این ترتیب با شناخت بیشتر از انواع حقوق کار درمی­یابیم شرایط  و موقعیتی که درقرار داریم چگونه است ؟

می توانیم از مطالب بالا پرسش هایی را در آورده سپس صفحه را ببندیم و با تکیه به آنچه در خاطرمان مانده است به پرسش ها پاسخ گوییم .

 

نظرات 0 + ارسال نظر
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد